De Staatscommissie rechtsstaat wil dat haar onderzoek aansluit bij de praktijk en ervaringen van burgers. Daarom gingen we in gesprek met mensen uit het hele land. Ook luisterden we de ervaringen van professionals, zoals ambtenaren, de ombudsman en juristen.
Hieronder zie je de verschillende fases van het onderzoek van de Staatscommissie rechtsstaat. Klik op de tijdlijn om te lezen over de verschillende activiteiten per fase.
Bijdragen van burgers en professionals in drie fases
-
Eerste fase: inwinnen en afbakenen
-
In de eerste fase – tot eind augustus 2023 oriënteert de staatscommissie zich op (de reikwijdte van) haar opdracht. Met die insteek haalt zij ook perspectieven van burgers op: hoe kijken zij aan tegen de opdracht, wat is volgens hen het probleem met het functioneren van onze rechtsstaat? Daarbij zet de staatscommissie de volgende werkwijzen in:
-
Van begin mei tot en met 1 juli 2023 kon iedereen via internetconsultatie ervaringen en perspectieven op de rechtsstaat en de rechtsstatelijke cultuur in Nederland met de staatscommissie delen. Er is bewust gekozen voor een open, niet-sturende vraag naar ervaringen en perspectieven. De consultatie heeft 77 reacties opgeleverd, waarvan 11 niet-openbare.
-
Met een landelijke flitspeiling via internet heeft het bureau CHOICE Insights + Strategy voor de staatscommissie informatie verzameld over wat burgers belangrijk vinden als het gaat over de rechtsstaat.
-
De staatscommissie heeft enkele tientallen deskundigen en organisaties verzocht om een brief aan de staatscommissie te schrijven.
-
Op verzoek van de staatscommissie maakte het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) een meta-analyse van eerdere onderzoeken naar burgerperspectieven op de rechtsstaat.
-
-
Tweede fase: analyseren en verdiepen
-
In de tweede fase – september tot en met december 2023 – beschikt de staatscommissie over een kernredenering met voorlopige analyse en kennisvragen. Klopt de voorlopige analyse; heeft de commissie goed in beeld waar de schoen wringt? In deze fase werd een verdiepingsslag gemaakt via locatiegesprekken, een open forum en rondetafels.
-
Op 12 plaatsen in het land werden locatiegesprekken gehouden met burgers. Het doel was om in gesprek te komen met moeilijk bereikbare groepen die mogelijk onvoldoende zichtbaar zijn in ‘representatieve’ onderzoeken, zoals mensen die niet digitaal vaardig zijn of om andere redenen niet ingaan op verzoeken om aan enquêtes en opiniepeilingen deel te nemen. De commissie wilde zo perspectieven van andere groepen dan de usual suspects in beeld krijgen. Ook boden de locatiegesprekken gelegenheid om door te praten over burgerperspectieven die uit de internetconsultatie, flitspeiling, brieven en meta-analyse naar voren zijn gekomen. De commissie heeft het Bureau Burgerberaad gevraagd om te helpen met de gespreksbegeleiding en kwaliteitsbewaking van de gesprekken.
-
De leden van de staatscommissie zijn op vrijdag 20 oktober 2023, halverwege haar looptijd, tijdens een open forum in gesprek gegaan met iedereen die de commissie iets mee wilde geven. Dit bood bijvoorbeeld gelegenheid om te spreken met mensen die via een brief of de internetconsultatie hebben gereageerd.
-
Tijdens rondetafels voerde de staatscommissie vanaf het najaar verdiepende gesprekken met professionals over rechtsstatelijke thema’s. Het doel was ook om ook vanuit professioneel perspectief meer inzicht te krijgen in de knelpunten die burgers ervaren en de achterliggende oorzaken ervan.
-
-
Derde fase: tot verbetervoorstellen komen
-
De staatscommissie wil de opbrengsten uit de eerste en tweede fase vertalen naar concrete voorstellen via een landelijk burgerpanel en hackathons met professionals. Ook voerde de staatscommissie rondetafelgesprekken en verdiepingstafels om de haalbaarheid van mogelijke oplossingsrichtingen tegen het licht te houden. Als aanvullend middel is er een tweede internetconsultatie ingezet.
-
Tijdens een landelijk burgerpanel is een groep van tientallen mensen uit het hele land twee volle dagen samengekomen om aanbevelingen aan de staatscommissie te formuleren. Er werd gezocht naar een gebalanceerde groep van 30 tot 50 mensen die hebben deelgenomen aan de locatiegesprekken, met een goede spreiding naar woonplaats, sekse en leeftijd. Het doel was om het inzicht in burgerperspectieven te verdiepen en burgers aanbevelingen te laten formuleren om de rechtsstaat te verbeteren. Het Bureau Burgerberaad verzorgde de gespreksbegeleiding en maakte het verslag.
- Lees het verslag van Bureau Burgerberaad van het tweedaagse burgerpanel
- Bekijk de foto's van dag 1 en dag 2
- Lees het nieuwsbericht over dag 1 van het burgerpanel
-
In aanvulling op de oplossingsrichtingen van het landelijk burgerpanel heeft de staatscommissie via een hackathon vernieuwende oplossingen laten ontwikkelen. Hieraan hebben jonge professionals van de staatsmachten deelgenomen. Dit leende zich vooral voor meer institutionele vraagstukken, zoals de informatieuitwisseling tussen de staatsmachten.
-
Om feedback te krijgen op de mogelijke voorstellen organiseerde de commissie rondetafelgesprekken met professionals. Zo is er meer inzicht verkregen in de effectiviteit en uitvoerbaarheid van mogelijke oplossingen.
-
In gesprek met deskundigen wordt onderzocht of de geconstateerde knelpunten overeenkomen met waar professionals in de praktijk tegenaan lopen. Ook wordt gekeken of de voorgestelde maatregelen haalbaar zijn.
-
In een tweede internetconsultatie werden 8 vragen voorgelegd waar iedereen die dat wilde op kon reageren. De vragen hadden betrekking op de concrete maatregelen die de staatscommissie wilde adviseren. De tweede internetconsultatie kon ingevuld worden tot en met 22 april 2024.
-
De staatscommissie maakte dus in de verschillende fasen van haar onderzoek gebruik van diverse werkwijzen en gespreksvormen om perspectieven op de rechtsstaat op te halen. Ook nodigde de commissie bijvoorbeeld gastsprekers uit die een andere kijk hebben op burgerperspectieven, het functioneren van de staatsmachten of ontwikkelingen in het denken over de rechtsstaat.