Acelya Dogan en Malu Hertzdahl over de rol van ambtenaren
Hoe kijken ambtenaren naar hun rol en de relatie met de burger? De Staatscommissie rechtsstaat heeft tijdens haar onderzoek tientallen ambtenaren hierover gesproken. Zo ook Malu Hertzdahl en Acelya Dogan, van de gemeente Enschede. Welke ruimte zien zij om burgers zo goed mogelijk te helpen?
‘Vakkennis over de rechtsstaat is de basis van ons werk, we zijn allebei jurist. Maar wat misschien wel belangrijker is, is rolopvatting: hoe vind ik zelf dat ik mijn functie moet vervullen? Ben ik bereid om dingen te doen die formeel niet bij mijn takenpakket horen? We zien dat collega-ambtenaren vooral met een juridisch-analytische blik werken. Ze kijken strikt naar een bepaald beleidsstuk, en minder naar wat de burger nodig heeft.’
‘Als het morele kompas van ambtenaren niet scherp staat afgesteld, van wie dan wel?’
‘Een voorbeeld is de eenmalige energietoeslag voor huishoudens met een laag inkomen. De rijksoverheid stelde deze regeling vast, maar de uitvoering verliep via de gemeente. Veel inwoners begrepen niet in welke situatie ze wel of geen recht hadden op de toeslag. Je kunt dan rigide vasthouden aan het beleidsstuk. Of je stelt je empathisch op, zoekt naar oplossingen op maat en bespreekt de knelpunten die je ervaart met collega’s. Dat vraagt niet zozeer vakkennis, maar een vaardigheid: het vermogen tot inleven.’
‘Collega’s zijn vaak bang voor precedentwerking en zijn daardoor terughoudend in het leveren van maatwerk. Maar die angst is onterecht. Er zijn nu ook vaker open normen. Dit betekent dat de wet open laat hoe mensen aan een bepaalde regel moeten voldoen. De open normen vragen van de ambtenaar een meer flexibele houding.
Het vraagt ook om handelen vanuit rechtvaardigheid in plaats van rechtmatheid. Collega’s zijn gewend om vooral naar rechtmatigheid te kijken. Dit past bij de controlerende taak van de gemeente. Maar de gemeente is er ook om de inwoners te ondersteunen en beschermen. Daar is meer aandacht voor rechtvaardigheid en de rechtstatelijke waarden voor nodig. Het gaat om rolopvatting, empathie en een moreel kompas. Als het morele kompas van ambtenaren niet scherp staat afgesteld, van wie dan wel?’
In het adviesrapport van de Staatscommissie rechtsstaat worden verbetervoorstellen vanuit burgerperspectief gedaan. Deze lees je vanaf 10 juni 2024 in ons adviesrapport.